Հայաստանը պետք է ակտիվորեն զարգացնի գիտությունը և դա անի շատ արագ. Բրյուս Պողոսյան

Խորհրդային տարիներին Հայաստանն ուներ լավ զարգացած գիտական ​​էկոհամակարգ, որն այսօր, ցավոք, չկա։ Որպեսզի երկիրը կարողանա լուծել իր առջև ծառացած խնդիրները, պետք է կարճ ժամանակում դառնա երկիր-ամրոց և ակտիվորեն զարգացնի գիտությունը։ Այս մասին «Գիտուժ» նախաձեռնության կողմից կազմակերպած «Հայաստանի գիտատեխնոլոգիական և նորարարական ազգային համակարգ. խնդիրներից դեպի վերածնունդ» խորագրով առաջին համաժողովի ժամանակ ասաց Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի (ՀԱՀ) ռեկտոր Բրյուս Պողոսյանը։

Նրա խոսքով՝ ԽՍՀՄ-ի օրոք Հայաստանն աշխարհի առաջին երկրներից էր մեկ միլիոն բնակչին գիտնականների թվով՝ մաթեմատիկոսներ, ֆիզիկոսներ, ինժեներներ, և լավ զարգացած գիտական ​​էկոհամակարգով։

«Հայաստանը մի երկիր է, որը գիտի, թե ինչ է նշանակում ունենալ զարգացած գիտական ​​էկոհամակարգ։ Այստեղ մարդիկ դեռ հիշում են դա: Ցավոք սրտի, այս էկոհամակարգը «ապամոնտաժվեց» ԽՍՀՄ փլուզման հետ մեկտեղ։ Դրա նպատակն էր Հայաստանին կախման մեջ դնել հենց այն պահին, երբ երկիրն անկախացավ»,- նշեց ռեկտորը։

Իր անկախության 30 տարիների ընթացքում Հայաստանը, ըստ նրա, իր ՀՆԱ-ի միայն չնչին մասնաբաժինն է հատկացրել գիտական ​​հետազոտություններին և փորձերին. այս ցուցանիշն ամենացածրերից մեկն է աշխարհում։ Համեմատության համար նշենք, որ ՀՆԱ-ի մասնաբաժինը, որը Իրանը հատկացնում է գիտությանը, երեք անգամ ավելի է, իսկ Թուրքիայինը՝ չորս անգամ։

Հայաստանում գիտնականների միջին աշխատավարձը կազմում է մոտ 100,000 դրամ՝ երկրի միջին աշխատավարձի մոտ կեսը։ ԳԱԱ անդամների 2/3-ը ստացել է նվազագույն աշխատավարձ։ Այս ֆոնին միանգամայն սպասելի է, որ շատ երիտասարդներ չեն էլ մտածում գիտությամբ զբաղվելու մասին, այլ նախընտրում են ավելի եկամտաբեր կարիերա և բիզնես։ Եվ արդյունքում, ինչպես նշեց Պողոսյանը, այս 30 տարիների ընթացքում Հայաստանում գիտնականների թիվը նվազել է յոթ անգամ։

««Գիտուժ»-ի ստեղծման ժամանակ՝ 2021-ին, Հայաստանն այլևս աշխարհում առաջիններից չէր մեկ միլիոն բնակչի հաշվով գիտնականների թվով, ընդհակառակը, այս ցուցանիշը շատ ավելի ցածր է միջին եվրոպականից»,- ասաց Պողոսյանը։

Այս ամբողջ իրավիճակը, ըստ ռեկտորի, պարունակում է բազմաթիվ ռիսկեր երկրի ազգային անվտանգության համար։

«Սակայն այս հարցը ինչ-որ կերպ լուծելու փոխարեն մեզ վստահեցնում էին, որ անհրաժեշտության դեպքում մենք կարող ենք պարզապես գնել մեզ անհրաժեշտ տեխնոլոգիաները՝ զենք և այլն»,- նշեց Պողոսյանը։

Ըստ նրա՝ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո երեք տասնամյակ երկիրը չի զարգացրել գիտությունը և հույսը դրել է արտաքին ուժերի վրա, և դրա արդյունքներն արդեն առավել քան ակնհայտ են։ «Այժմ այն հողերի մի մասը, որտեղ հազարամյակներ շարունակ բնակվել են հայերը, օկուպացված են, ինչպես նաև օկուպացված է Հայաստանի 250 քառակուսի կիլոմետր ինքնիշխան տարածքը»,- ասաց նա։

««Գիտուժ» նախաձեռնությունը հասկանում է, որ Հայաստանը չունի ժամանակի պես շքեղություն, և պետք է արագ գործի, որպեսզի դառնա գիտելիքի և հավելյալ արժեքի վրա հիմնված անվտանգ երկիր։ Այս նախաձեռնության անդամները հասկանում են, որ սա 21-րդ դարում ազգային գոյատևման և զարգացման միակ ճանապարհն է։ Մեզ անհրաժեշտ է մարդկային հզոր կապիտալ, շատ բարձրորակ կրթություն, մասնագետներ, որոնք կլինեն լավագույնների թվում աշխարհում»,- ասաց Պողոսյանը։

Նա հիշեցրեց, որ երբ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Միացյալ Նահանգները գիտակցեց իրեն սպառնացող գոյաբանական ռիսկերը, նրանք առաջին հերթին մոբիլիզացրին արդյունաբերությունը և համալսարանները, որպեսզի դրանք սկսեն աշխատել խնդրի վրա: Նրանք նաև ստեղծեցին վերլուծական կենտրոններ, այսպես կոչված think-tank-ներ և ազգային լաբորատորիաներ, օրինակ՝ Լոս Ալամոսի ազգային լաբորատորիան Նյու Մեքսիկոյում: Եվ հետո տասնամյակների ընթացքում Միացյալ Նահանգները կատարելագործեց այդ էկոհամակարգը, ինչի արդյունքում, ինչպես նշեց Պողոսյանը, այսօր կան մասնագետներ և գերատեսչություններ, որոնք ունեն անգերազանցելի փորձ և կարող են լուծել երկրին առնչվող ցանկացած խնդիր, ոչ միայն պաշտպանության ոլորտում, այլ նաև ազգային անվտանգության, տեղեկատվական անվտանգության, տնտեսագիտության, շրջակա միջավայրի պաշտպանության և այլն:

Պողոսյանը հույս ունի, որ Հայաստանը կարող է օգտվել Միացյալ Նահանգների դրական փորձից, ինչպես նաև դասեր քաղել այնտեղ թույլ տված սխալներից։ Ճիշտ է, Հայաստանն իր տրամադրության տակ տասնամյակներ չունի, պետք է երկիր-ամրոց դառնա, ռեկտորի խոսքով, դա հարկավոր է անել շատ արագ։ Եվ շատ արագ պետք է հասնել նրան, որ երկրում հայտնվեն նորագույն գիտելիքներով զինված բազմաթիվ բարձրակարգ գիտնականներ ու ինժեներներ, ստեղծվեն գիտության զարգացմանը նպաստող պայմաններ։

Այս ամենին, վստահ է Պողոսյանը, կարելի է հասնել, բայց պետք է հասկանալ, որ դա հեշտ կամ էժան չի լինելու։

««Գիտուժ»-ն ինձ համար շատ առումներով ներկայացնում է Հայաստանում մի արդյունաբերություն, որն ակտիվացնում է ջանքերը՝ ճանաչելու և լուծելու այս խնդիրը: Համալսարանները պետք է սկսեն համագործակցել և անել նույնը: Եվ մենք հույս ունենք, որ այս բոլոր ջանքերը, եթե միավորվեն, կօգնեն հասնելու այդ նպատակներին»,- նշեց ռեկտորը։