Սև ծովով նախատեսվում է Եվրոպային «կանաչ» էներգիա մատակարել. ինչո՞ւ պետք է Հայաստանն այս նախագծի մաս դառնա

2022-ի դեկտեմբերին Ադրբեջանի, Վրաստանի, Ռումինիայի և Հունգարիայի ղեկավարները համագործակցության հուշագիր են ստորագրել Հարավային Կովկասից դեպի Եվրամիություն «կանաչ էլեկտրաէներգիա» արտահանելու նախագծի վերաբերյալ՝ մալուխի միջոցով, որը նախատեսվում է անցկացնել Սև ծովի հատակով։ Նախնական բանակցություններին մասնակցել է նաև Հայաստանը, սակայն երկիրը հուշագիրը ստորագրողների թվում չէ։

APRI Armenia-ի ավագ գիտաշխատող Բենիամին Պողոսյանը կարծում է, որ ավելի քան տրամաբանական է Հայաստանը ներառել այս նախագծում, քանի որ երկիրը մեծ ծավալների էլեկտրաէներգիա արտադրելու և արտահանելու տեխնիկական հնարավորություն ունի, այդ թվում՝ կանաչ և վերականգնվող, նաև մեծ հետաքրքրություն կա այս նախագծի նկատմամբ։

Հայաստանի և տարածաշրջանի տեխնիկական հնարավորությունները

APRI Armenia-ի կազմակերպած առցանց քննարկման ժամանակ՝ նվիրված այս ծրագրի հեռանկարներին և այն օգուտներին, որոնք այն կարող է բերել Հարավային Կովկասի երեք երկրներին և Եվրամիության անդամ երկրներին, Բենիամին Պողոսյանը նշեց, որ այսօր Հայաստանը կարող է արտադրել և Վրաստան արտահանել ժամում մինչև 1,3 միլիարդ կՎտ էլեկտրաէներգիա։ Սակայն երկրում կառուցվում է նաև նոր ենթակառուցվածք, որը հնարավորություն կտա արդեն 2026-ին արտահանել ժամում մինչև 3 մլրդ կիլովատ։ Վրաստանից այս էլեկտրաէներգիան արդեն կարող է վերաարտահանվել այլ երկրներ, այդ թվում՝ ԵՄ։

Նա հիշեցրեց նաև, որ Հայաստանում քայլեր են ձեռնարկվում վերականգնվող էներգետիկայի, մասնավորապես՝ արևային էներգիայի ոլորտի զարգացման ուղղությամբ։

B.B. Energy-ի (նախկին ԽՍՀՄ և Արևելյան Եվրոպայի երկրները) բիզնեսի զարգացման մենեջեր Քանան Ջաֆարովը իր հերթին նշեց, որ տարածաշրջանի երեք երկրները՝ Հայաստանը, Ադրբեջանն ու Վրաստանը, գտնվում են նույն հողի վրա և կիսում են նույն ռեսուրսները, ուստի ավելի ճիշտ կլինի դիտարկել ոչ թե յուրաքանչյուր առանձին երկրի, այլ ամբողջ տարածաշրջանի ներուժն ու հնարավորությունները։  

Հայաստանը, նրա խոսքով, ունի բազմաթիվ ջրային ռեսուրսներ, ինչպես նաև մեծ ներուժ երկրաջերմային էներգիայի ոլորտում, իսկ Ադրբեջանում շատ են քամիները և հնարավորությունները հողմային էներգիայի ոլորտում։ Վրաստանը մեծ ներուժ ունի նաև կանաչ էներգիայի ոլորտում։ Ընդհանուր առմամբ, տարածաշրջանն իսկապես կարող է արտադրել «կանաչ» էլեկտրաէներգիա և այն արտահանել Եվրոպա։

Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերությունները և կայունությունը տարածաշրջանում

APRI Armenia-ի ներկայացուցիչները վստահ են, որ վերականգնվող էներգիայի ոլորտում համագործակցությունը մեծ ներուժ ունի. այն կարող է օգնել ԵՄ-ին և դրա անդամ երկրներին ամրապնդել Արևելյան գործընկերությունը և իր ներդրումն ունենալ ծրագրի «կանաչ օրակարգում»: Հարավային Կովկասի երկրների համար այս նախագիծը կարող է զարգացնել էներգիայի վերականգնվող աղբյուրների ներուժը, բացել տնտեսական հեռանկարներ և որոշակի կայունություն բերել այս անկայուն տարածաշրջանում։ Սակայն այս բոլոր հնարավորությունները, ըստ կազմակերպության ներկայացուցիչների, կիրականանան միայն այն դեպքում, եթե Հայաստանը վերադառնա նախագիծ։

Քանան Ջաֆարովը նաև վստահ է, որ էներգետիկ ոլորտում համագործակցությունը կարող է նպաստել հարավկովկասյան տարածաշրջանում խաղաղության հաստատմանը։ Նա լուրջ խոչընդոտներ չի տեսնում այս նախագծին Հայաստանի մասնակցության համար, թեև Ադրբեջանն այս փուլում, ամենայն հավանականությամբ, բացասաբար կարձագանքի դրան: Մյուս կողմից, նախագծին մասնակցում է ևս երեք երկիր՝ Վրաստանը, Ռումինիան և Հունգարիան, որոնց հետ Հայաստանը լավ հարաբերություններ ունի։ Եթե ​​ԵՄ երկրներն իսկապես շահագրգռված են դրանով, ապա նրանք կարող են օգնել Հայաստանին և Ադրբեջանին սկսել համագործակցել տնտեսական որոշ նախագծերի շուրջ, հատկապես այս ծրագրի շրջանակում։

Վրաստանի արտաքին գործերի նախկին փոխնախարար, ֆինանսների նախկին նախարար Վալերի Չեչելաշվիլին կարծում է, որ առանց նախագծի լիիրավ մասնակցի՝ Ադրբեջանի համաձայնության, դժվար կլինի այն վերակառուցել և ընդգրկել Հայաստանին։ Սակայն իրավիճակը, նրա կարծիքով, կարող է փոխվել, եթե երկրների միջև հարաբերությունները բարելավվեն, խաղաղ պայմանագիր կնքվի, սահմանագծում/սահմանազատում իրականացվի և հաղորդակցությունները բացվեն։ Կարևոր է, նրա կարծիքով, նաև, որ ՀՀ կառավարությունը հստակ և պարզորոշ ցույց տա այս նախագծին մասնակցելու իր շահագրգռվածությունը։

Բենիամին Պողոսյանը վստահ է, որ Հայաստանին այս նախագիծ վերադարձնելուց առաջ պետք չէ սպասել երկու երկրների հարաբերությունների բարելավմանը. նման համատեղ տնտեսական ծրագրերի իրականացումը, նրա կարծիքով, կարող է նպաստել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բանակցություններին և դառնալ գործիք, որը կարող է բարելավել երկու երկրների հարաբերությունները և ընդհանուր առմամբ տարածաշրջանում իրավիճակը։